شايد شما هم تا به حال دچار احساس دردهاي شديد يا خفيفي از ناحيه كمر شده باشيد وبسيار نگران باشيد كه مبتلا به ديسك كمر شده باشيد . دردهاي موقتي كمر با ديسك كمر تفاوت دارد هر درد كمري را نميتوان ديسك كمر ناميد پس بهتره كه با ديسك كمر بهتر آشنا بشين:
چرا برخي
ديسك كمر مي گيرند و درمان آن چيست و...؟ سؤالاتي است كه با آقاي دكتر محمد مهدي نژاد كاشاني، متخصص ارتوپدي و عضو جامعه جراحان ارتوپدي ايران در ميان گذاشتيم كه ايشان به آنها پاسخ داده است:
- آقاي دكتر !اصطلاح ديسك كمر را برايمان توضيح بدهيد و آيا اين اصطلاح رايج درست است؟- هر انسان معمولاً 26 مهره در ستون فقرات خود دارد. مهره ها بوسيله صفحات انعطاف پذيري به نام ديسك بين مهره اي از يكديگر جدا مي شوند. در واقع هر فرد در حالت طبيعي داراي چهار ديسك كمر مي باشد و لذا وجود ديسك كمر بيماري محسوب نمي شود.
اگر بنا به دلايلي
ديسك از قسمت عقبي خود دچار بيرون زدگي يا فتق شود، اين قسمت بيرون زده روي نخاع يا رشته هاي نخاع فشار وارد مي كند و سبب بروز درد در ناحيه كمر با انتشار به پاها مي شود.
مردم به اصطلاح به اين بيماري ديسك كمر مي گويند كه البته اصطلاح درست آن فتق ديسك كمري مي باشد. اين بيماري، بيماري سياتيك نيز خوانده مي شود.
- علت ايجاد فتق ديسك چيست؟ و از نظر پاتولوژي چه اتفاقي مي افتد؟- از حدود 15 سالگي به بعد ديسك بين مهره اي دچار تغييراتي مي شود كه اجتناب ناپذير است. اين تغييرات به كاهش ميزان آب موجود در ديسك و كاهش انعطاف پذيري آن منجر مي شود. اين تغييرات در برخي افراد زودتر بروز مي كند و در برخي ديرتر ديده مي شود. در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به ديسك فرسوده، قسمت پشتي ديسك دچار فتق يا بيرون زدگي مي شود و اين بيرون زدگي روي نخاع يا رشته هاي آن فشار وارد مي كند.
- مكانهاي شايع فتق ديسك در كجا است؟ و بيماران با چه علايم باليني به شما مراجعه مي كنند؟- فتق ديسك ممكن است در ناحيه گردن، پشت يا كمر ايجاد شود. اگر فتق در ناحيه گردن باشد، بيمار دچار درد در ناحيه گردن و شانه و بازو مي شود. اگر فشار روي نخاع زياد باشد، بيمار علايمي نظير گزگز و مورمور، بي حسي، سرد يا گرم شدن، احساس ضعف و درد در ناحيه ساعد، كف دست و انگشتان پيدا مي كند.
فتق ديسك در ناحيه كمري، سبب بروز درد در ناحيه كمر و باسن و پشت يا جلوي ران مي شود. اگر فشار روي رشته هاي نخاعي زياد باشد، بيمار از ناحيه زانو به پايين علايمي نظير درد، بي حسي، گزگز و مورمور، احساس سردي يا گرمي، گرفتگي مكرر عضلاني، ضعف يا لاغر شدن را تجربه مي كند، بيماري كه دچار ديسك كمري است نمي تواند براحتي خم شود و هنگام خم شدن احساس مي كند كه رگي در پشت زانويش كشيدگي پيدا مي كند. درد بيمار با سرفه زدن تشديد مي شود.
گاهي بيماران فقط از وجود گزگز و مور مور يا ضعف يا درد در ناحيه ساق، مچ پا يا انگشتان پاي خود شاكي هستند و كمر آنها اصلاً درد ندارد. براي بيشتر اين بيماران پذيرش اينكه مشكلات آنها به علت وجود بيماري در ناحيه كمر است، خيلي سخت است.
- چگونه مي توان فتق ديسك را از بيماري هاي ارتوپدي تشخيص داد؟- بيماري هاي متعددي هستند كه سبب كمردرد با انتشار به پاها مي شوند. از بين آنها بيماري هايي كه بيشتر با فتق ديسك كمر اشتباه مي شوند، عبارتند از: كشيدگي رباطها يا عضلات كمر، تنگي كانال نخاع، آرتروز كمر، برخي از بيماري هاي روماتيسمي، عفونتهايي مثل تب مالت، تومورها و بيماري هاي سيستم ادراري نظير سنگ كليه.
- فتق ديسك چه درمانهايي دارد؟- درمان براساس شدت بيماري فرق مي كند. در موارد شديد كه بيرون زدگي ديسك بزرگ است و سبب فلج اندامهاي تحتاني و يا بي اختياري در دفع ادرار يا مدفوع مي شود، جراحي بايد به سرعت انجام شود. در مواردي كه با فتق ديسك فلج مختصري ايجاد شده است، اما بتدريج ميزان فلج رو به افزايش است نيز بايد فوري جراحي صورت بگيرد. در ساير موارد معمولاً به بيمار به مدت يك هفته تا 10 روز استراحت نسبي توصيه مي شود.
طي اين مدت بيمار بايد از نشستن حتي الامكان پرهيز كند و از خم و راست شدن و برداشتن اشياي سنگين يا رانندگي نيز دوري نمايد. معمولاً طي اين مدت به بيمار داروهاي مسكن تجويز مي شود. اغلب بيماران طي اين مدت 10 روزه، بهبود قابل توجهي پيدا مي كنند. مي توان بعد از 10 تا 14 روز از زمان شروع بيماري، براي بيمار ورزشهاي مخصوصي را تجويز نمود كه آب درماني و راه رفتن در آب در قسمت كم عمق استخر مي باشد و نيز نرمشهاي كششي براي عضلات كمر و شكم نيز مفيد است.
مي توان از فيزيوتراپي نيز در اين مرحله سود جست. تأثير روشهاي درماني نظير طب سوزني، حجامت، استفاده از زالو و داغ كردن ثابت نشده است. روشهاي درماني «كايروپراكتيك» در ديسك كمر ممكن است خطرناك باشد و در درصد كمي از بيماران ممكن است سبب تشديد علايم شود.
اگر 4 تا 6 هفته از درمان بيمار مبتلا به فتق ديسك كمري بگذرد و بيمار همچنان درد شديدي بخصوص در پاها احساس كند يا فلج خفيف، اما پايداري در اندام تحتاني وجود داشته باشد به طوري كه بيمار نتواند فعاليتهاي روزمره خود را بخوبي انجام دهد، انجام جراحي توصيه مي شود.
- اين درمانها چقدر مفيد است؟- درصد زيادي از بيماراني كه فتق ديسك كمري دارند با درمانهاي ياد شده و بدون جراحي كاملاً بهبود مي يابند. البته احتمال عود كردن بيماري در آنها در آينده وجود دارد و بايد مواردي نظير پرهيز از برداشتن اشياي سنگين را هميشه رعايت كنند.
در برخي از بيماران، علايم بيماري حالت مزمن پيدا مي كند و تا ماهها و يا حتي سالها بيمار بصورت دوره اي با علايم بيماري دست و پنجه نرم مي كند.
در بيماراني كه مورد عمل جراحي قرار مي گيرند، اگر انتخاب بيمار مناسب باشد و جراحي بخوبي انجام گيرد، انتظار مي رود بيمار بين 90 تا 95 درصد بهبود يابد. بيشتر بيماران بعد از عمل نيز از درد كمر، گزگز و مور مور خفيف و احساس سرد شدن پاها شكايت دارند.
- عمل جراحي فتق ديسك چه عوارض احتمالي در بيمار دارد؟- به طور كلي هيچ عمل جراحي بدون عارضه نمي باشد. اگر شدت بيماري در حدي باشد كه نياز به جراحي داشته باشد و جراح تبحر كافي داشته باشد. احتمال بروز عوارض پس از عمل جراحي خيلي ناچيز است.
عوارض عبارتند از 1- عفونت 2- چسبندگي اطراف رشته هاي نخاع 3- قطع رشته هاي نخاع در حين عمل 4- آزاد سازي ناقص رشته هاي نخاع حين عمل
اگر اين عوارض بروز كند، ممكن است بيمار بعد از عمل احساس بهبود پيدا نكند يا در موارد نادر، احساس كند درد و ضعف بيشتري پيدا كرده است.
- چه توصيه هايي به افراد داريد؟- فتق ديسك كمر بيماري نيست كه به طور كامل قابل پيشگيري باشد، اما بهتر است تمام افراد سالم از برداشتن و جا به جا كردن اشياي سنگين پرهيز كنند. انجام حركات ورزشي نيز مي تواند احتمال بروز بيماري فتق ديسك را كاهش دهد.
در صورتي كه درد كمر داشته باشيد و اين درد به داخل ران يا ساق تير بكشد، حتماً به پزشك متخصص مراجعه نماييد.
- راه‌هاي درمان بيرون زدگي و پارگي ديسك كمر كدام است؟- اگر بيمار به موقع مراجعه كند و هنوز بيماري خيلي پيشرفت نكرده باشد، در اكثر اين بيماران با دادن داروهاي شل‌كننده و ضدالتهاب، مراحل حاد برطرف مي‌شود.
مرحله بعدي درمان، انجام فيزيوتراپي مي‌باشد. متعاقب آن با تقويت عضلات اطراف ستون فقرات به وسيله ورزش يا تحريكات الكتريكي، بار و فشار وارده به ستون فقرات را كم مي‌كنيم تا مشكل بيماري كاهش يابد. ولي اگر بيماري ديسك كمر در مراحل پيشرفته باشد و فرد دچار پارگي و بيرون زدگي و فشار روي ريشه عصبي شده باشد، در اين مرحله نميتوان از روشهاي ذكر شده استفاده كرد. به عبارتي هر كدام از روشهاي درماني، زمان و مورد خاصي بايد داشته باشند تا نتيجه مطلوب گرفته شود؛ به‌طور مثال زماني كه ديسك به ريشه عصبي فشار مي‌آورد، ممكن است فيزيوتراپي و ورزش كردن باعث تشديد درد و حتي علايم عصبي و فلج‌هاي مختلفي شود، بنابراين در اين مرحله حتما بايد از عمل جراحي استفاده كرد.
- آيا بعد از درمان ديسك كمر، امكان عود مجدد وجود دارد؟- در تمام روشهاي درماني ديسك كمر، امكان عود مجدد وجود دارد، ولي معمولاً عودها در سطوح بالا‌تر و پايين‌تر ديسك درمان شده ي قبلي اتفاق مي‌افتد. البته گاهي ممكن است در همان سطح قبلي هم اتفاق بيفتد. اگر بيمار مراحل درمان را به خوبي انجام دهد و ورزش‌هايي را كه برايش تجويز شده ادامه دهد و وزن خود را نيز كاهش دهد، ممكن است تا آخر عمر هيچ مشكل برايش پيش نيايد، ولي اگر مراحل درماني را كامل انجام ندهد، امكان عود مجدد وجود دارد. در روشهاي جراحي هم به همين ترتيب مي‌باشد. وقتي بيمار عمل مي‌شود، به او توصيه مي‌شود كه به تقويت عضلات بپردازد و در كنار تقويت عضلات فيزيوتراپي را هم ادامه بدهد. نبايد وزنه‌هاي سنگين را بلند كند و كارهاي اشتباهي را كه قبلا انجام مي‌‌داده تكرار كند. در غير اين صورت ممكن است در همان سطح اوليه و يا سطوح ديگر دچار در رفتگي ديسك شود. روشهاي عمل جراحي نيز متفاوت است و از عمل‌هاي كوچك و بسته تا عمل‌هاي باز و بزرگ انجام مي شود.
به عنوان مثال اگر سطح در رفته فقط يك سطح باشد و بيمار لاغر باشد و ميزان در رفتگي نيز كم باشد، در اين موقع از روشهاي عمل بسته مي‌توان استفاده كرد. اگر كمي شديدتر باشد، از روشهاي ميكروسكوپي استفاده مي‌كنيم و اگر خيلي شديد باشد و چندين سطح را گرفتار كرده باشد و بيمار چاق نيز باشد، ناچارا بايد از روشهاي باز و وسيع استفاده شود.
چگونگي درمان و نوع عمل توسط پزشك تشخيص داده مي شود و براي هر بيمار، عمل جراحي متناسب با شرايط وي در نظر گرفته مي‌شود.
- عدم درمان به موقع ديسك كمر چه عواقبي ممكن داشته باشد؟- عدم درمان به موقع ديسك كمر باعث بدتر شدن وضعيت بيمار خواهد شد و درد بيمار را تشديد خواهد كرد. ممكن است به خاطر يك عمل كوچك، مجبور شويم عمل‌هاي بزرگ‌تري را انجام دهيم و حتي ممكن است باعث تخريب ديسك و تخريب خود مهره و سرخوردگي مهره شود و در نتيجه مجبور شويم كه از يك عمل كاملا وسيع، با كار گذاشتن پلاتين و وسايل خاص فلزي در كمر بيمار استفاده كنيم. عدم درمان به موقع ممكن است باعث عوارضي مانند بي‌حس‌هاي دائمي يا اختلالات حركتي شود كه اين عوارض باعث افتادگي پا و كشيدن و لنگي پا خواهد شد.
همچنين عدم درمان به موقع ممكن است باعث ايجاد مشكلات ادراري و مثانه‌اي شود و يا مشكلات اسفنكتر مقعد به وجود بياورد و بيمار نتواند ادرار و مدفوع خود را نگه دارد. اين مشكلات در آقايان باعث ايجاد ناتواني‌هاي جنسي هم مي‌شود. به علت اين كه اعصاب مانند ديگر نسوج و پوست قابل ترميم نمي‌باشند و اگر صدمه اي به آنها برسد، ديگر به حالت اوليه بر نمي‌گردند، بنابراين قبل از صدمه شديد، بايد حتما نسبت به درمان اقدام كرد.
- در درمان اين بيماران با چه مشكلاتي مواجه هستيد؟- خوشبختانه اكنون در درمان اين بيماران با مشكل خاصي مواجه نيستيم و بسياري از امكانات و وسايل، چه تشخيصي و چه زماني، موجود مي‌باشد. حتي يك سري امكانات قابل حمل و نقل وجود دارد كه براي بعضي از بيماران، كه نياز به يك سري وسايل خاص دارند، توسط شركت‌ها و تكنسين‌هاي آنها فراهم مي‌شود.
توصيه كلي شما به افراد مبتلا و ديگر افراد كدام است؟
بهترين توصيه اين است كه پيشگيري بهتر از درمان مي‌باشد. پس در مرحله اول بايد سعي كنيم كه اصلا مبتلا به اين بيماري نشويم. مي‌بايستي در اين ارتباط تمام مواردي كه باعث پيشگيري از ايجاد اين بيماري مي‌شود را رعايت كنيم؛ از جمله ورزش كردن، كاهش وزن، عدم بلند كردن اجسام سنگين و هول دادن اجسامي مانند اتومبيل يا بلند كردن اتومبيل.
ورزش ملايم روزانه داشته باشيم تا بدنمان هميشه در فرم ايده‌ال قرار گيرد و عضلات وضعيت طبيعي را حفظ نمايند و استخوان‌ها دچار پوكي نشوند.
همچنين بايد تغذيه مناسبي داشته باشيم (تغذيه مناسب به معني زياد خوردن نيست، بلكه به معني درست خوردن مي‌باشد). از ميوه‌جات و سبزي‌جات و لبنيات حتماً در وعده‌هاي غذايي استفاده كنيم. در معرض نور خورشيد به مقدار لازم قرار گيريم. درست بنشينيم يا بخوابيم يا راه برويم؛ مثلا موقع مطالعه، پشت‌ميز و صندلي قرار بگيريم و اگر مي‌خواهيم تلويزيون نگاه كنيم، لم ندهيم يا كج نشويم و يا در تخت خواب و به حالت نيم خيز مطالعه نكنيم. رعايت اين موارد باعث مي‌شود فشار بر روي ديسك‌هاي مختلف از جمله ديسك كمر، ديسك گردن و ساير قسمت‌ها، وارد نشود.
براي درمان حتما به موقع اقدام شود، و پزشك طرف مشاوره، فردي باشد كه تبحر و اطلاعات كافي داشته باشد. البته به ياد داشته باشيد كه تنها علت كمردرد، ديسك كمر نمي‌باشد و كمر درد علل بسيار متفاوتي دارد و بر حسب مورد، بايد بيماران درمان شوند.
ممكن است علت‌هاي درد كمر، مشكلات تغذيه‌اي و متابوليكي مانند بيماري ديابت، نقرس يا تمام بيماري‌هاي التهابي و عفوني و حتي بدخيمي‌ها باشند. بنابراين در صورت بروز كمردرد حتما به پزشك مراجعه كنيد تا بر حسب مورد خاص، كمردرد درمان شود.
گروهي از بيماران، اظهار مي‌نمايند كه نگران فلجي شدن بعد از عمل جراحي هستند، بنابراين بايد گفت كه به هيچ وجه به اظهارات ناآگاهانه و غيرعلمي اطرافيان توجه نكنند و مطمئن باشند چنان چه براي درمان اين بيماري به موقع اقدام كنند، امكان فلجي وجود ندارد. اصولا با پيشرفت‌هايي كه در علم پزشكي انجام گرفته (پيشرفت‌هاي تشخيصي و درماني)، اصلا فلج بعد از عمل پيش نمي‌آيد و به هيچ‌وجه نبايد نگران باشند. ولي اگر خيلي دير به پزشك مراجعه كنند، امكان آسيب جدي به ريشه‌هاي عصبي در اثر بيرون زدگي‌ها و پاره شدگي‌ها وجود خواهد داشت و ممكن است علايمي مثل افتادگي پا و لنگي پا برايشان ايجاد شود. البته قابل ذكر است چنان چه بيماري افتادگي و لنگي پا و حالت فلج ايجاد شود، مسلما نبايد اين انتظار باشد كه بعد از عمل كاملاً سالم شوند و مانند بقيه افراد راه برود.
به‌طور كلي بايد گفت:
ديسك كمر بيماري اي نيست كه افراد نگران شوند و چنان چه به موقع درمان گردد، حتماً از سلامتي كامل برخوردار خواهند شد.
به نام يكتا خالق هستي